Tarixə emosional baxış və zaman maşını

Məktəb illərindən bəri özümün də dəfələrlə yaşadığım və əminəm ki, az qala hər kəsin yaşadığı maraqlı bir fenomen var – keçmişdəki tarixi hadisələrə baxıb hansısasa təəssüf, qəzəb hissi keçirmək.

Çoxdur belə hadisələr,

  • Babək hərəkatı
  • Çaldıran döyüşü
  • Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri,
  • 1918-ci il ADR-in qurulması və 1920-ci ildə işğal edilməsi.
  • 1937-ci il repressiyaları
  • İkinci dünya müharibəsində iştirakımız
  • Qarabağ müharibəsində baş vermiş ciddi siyasi səhvlər və bunun nəticəsində olan itkilər
  • və ya bir şəxsin öz ideologiyasına məxsus qüvvələrin hansısa zamanda məğlub olması

və.s.

Bunların hər birinə indidən boylanaraq keçmişə baxaraq hansısa hisslər keçirə bilirik.

Kaş ki… ilə başlayan o qədər cümlə qura bilərik ki.

– Kaş o vaxt ADR işğal edilməyəydi, indi daha firavan bir ölkədə yaşayardıq.
– Sovet olmasaydı indi daha yaxşı ölkə olardır.
– 37-ci ildə xalqımızın ən qaymaq təbəqəsini məhv etdilər. Yoxsa indi hər şey başqa cür olardı.
– Səhl ibn Sumbat o vaxt Babəki satmasaydı indi hər şey başqa cür ola bilərdi
və.s.

Bu fərziyyələrin bir çoxunun məntiqli olmasına şübhə etmirəm.

Amma gəlin, bir fikir eksperimenti edək, görək, biz bu fərqli ssenariləri doğurdan istəyə bilərikmi?

İndi fərz edək ki, sənə bir zaman maşınını idarə etmək səlahiyyəti verilib. Bu maşının keçmiş zamana qayıdıb məhz indi baxıb təəssüfləndiyin bir hadisəni dəyişmə gücün var. Müvafiq düyməyə sıxıb bunu etmək istədikdə isə qəflətən sənə aydın olur ki, keçmişdəki bu acı verən hadisəni tarixdən çıxarıb, daha yaxşı ssenariyə səbəb olmaqla bərabər sən həm də özünü yox etmiş olursan.

Yəni, sən, bütün ağrısı ilə acısı ilə, faciəsi və səhvləri ilə olan bir tarixin ssenarisinin gətirdiyi təsadüflər zəncirinin bəhrəsisən. Keçmişdəki istənilən kiçik mikro(kəpənək effekti) və ya makro dəyişiklik sənin dünyaya gəlməmən demək olacaq. Yəni yenilənmiş dünyada sən olmayacaqsan.

Tutaq ki, sən 1990-cı ildə dünyaya gəlmisən – ata və ananın, nənə və babalarının harada və zaman dünyaya gəlməsi, bir-biri ilə hansı şərtlərin nəticəsində tanış olması, evlənməsi və.s. kimi ardıcıllığı düşün – görəcəksən bu yalnız və yalnız keçmişin məhz indiki keçmiş olması halında mümkün olacaqdı. Yəni, məsələn, Sovet qurulmasaydı, indi sən fərd olaraq dünyada yox idin.
Çünki sənin dünyaya gəlmə ssenarində sovetin qurulmasının gətirdiyi hadisələr və şərtlər zənciri rol oynayır. (bu, fikri eksperimentdir deyə, “keçmişi dəyişsək paralel bir gələcək yaranar, indiki ssenari heç bir halda dəyişməz” kimi fərziyyələrə bu məsələmizdə yer vermirəm)

Maraqlıdır, belə olan halda nə qədərimiz tarixdə keçmişə qayıdıb bizi mənəvi əzab verən keçmiş bir xalq faciəmizi dəyişib daha yaxşı ssenari ilə davam etməyə razılıq verər?

Yerli Banklarda Plastik Kart Statistikası

Yadımdadır, təxminən 9 il əvvəl ilk dəfə layihələrimizdən birinə online ödəmə imkanı qoşduğumda istifadəçilərdən gələn suallar, məlumatsızlıq və.s. gördükdə düşünərdim ki, görən neçə il çəkəcək ki, insanlar tam nəqd ödənişmiş kimi rahatlıqla online ödənişlər edə biləcəklər.  O zamanlar plastik kartı olanların sayı (əsasən əmək haqqı kartları) elə də az olmasa da, bundan online ödənişlərdə istifadə sayı çox aşağı idi.

Aradan 9 il keçdi , çox şey dəyişdi. Əlbəttə, yenə də qaneedici deyil. Nəqdsiz ödənişlərin ümumi ödənişlərdəki payı hələ də çox aşağıdır.

Nəqdsiz ödənişlərin artmasında iki tərəf xüsusi maraqlıdır. Dövlət – daha rahat vergi nəzarəti edə bilmək üçün. Elektron ticarət və xidmətlərlə məşğul olan sahibkar – fiziki ziyarət olmadan müştərilərdən ödənişi qəbul edə bilmək üçün.

Elə buna görə də yəqin ki, çoxunuzun da bildiyi kimi, bir neçə ay əvvəl Mərkəzi Bank stimullaşdırıcı lotereya keçirirdi, belə ki, 5 azn-dən çox nəqdsiz ödəniş edən istifadəçi bir pay lotereya şansı bileti qazanmış olurdu, sonda bu tranzaksiyalar arasında lotereya keçirib qalibləri elan edirdilər. Hədiyyə 50 azn, qalib sayı 3*600=1800.

Məlumatlar publik-dir deyə bu məlumatlar üzərində kiçik bir analiz edib paylaşmaq qərarına gəldim.

Continue reading “Yerli Banklarda Plastik Kart Statistikası”

Keyfiyyət və qiymətin önəmi – taksi və daşıma xidmətləri

Bugün Azərbaycanda hamımısın bildiyi iki sahə haqqında bir müşahidəmi yazacam – o sahələrdə ki, çoxsaylı kiçik və orta bizneslər azad rəqabət aparır:
taksipoçt daşıma xidmətləri.

Azad bazar şəklində fəaliyyət göstərən taksi şirkətləri biznesində vəziyyət yəqin hamıya məlumdur. İnanılmaz dərəcədə düşən qiymətlər, artan taksi şirkətləri.
narazı qalan taksistlər və.s.

Bu reallığa ən çox təəccübləndiyim reaksiya bu tip reaksiyalardır: “azad rəqabət belə olmamalıdır, bizimkilər bunun da zayını çıxardılar və.s.”

Azad bazar, rəqabət elə budur da. Qəddar və uyğunlaşabilənlərin sağ qaldığı, qalanların isə məhv olduğu bir təkamül prosesi.
(Yeri gəlmişkən, təkamül nəzəriyyəsi haqqında işlədilən güclülər sağ qalma məsələsi doğurdan da yanlışdır, güclü əvəzinə uyğunlaşabilən işlədilməlidir.
Təkamül prosesində uyğunlaşa bilməyən güclü rahatca məhv ola, uyğunlaşa bilən bir az zəif isə rahatca sağ qala bilir
)

Continue reading “Keyfiyyət və qiymətin önəmi – taksi və daşıma xidmətləri”

Əzbərçi iç düşmən

Bir çox fikir var ki, doğruluğu haqqında heç bir real bilgin olmasa da, doğru olmasına inamın tamdır və bunun sənin üçün törətdiyi əngəllər, verdiyi zərərlər, qərarlarında oynadığı rol haqqında təsəvvürün belə yoxdur.

Bir çox fikir də var ki, doğruluğuna heç bir şübhən olmasa da, orada-burada təkrar-təkrar o qədər eşidirsən ki, adiləşir və bu fikrin təşviq etdiyi icraatlar çətinləşir. Bir növ mənbəyini unudursan, fikir sadəcə söz olaraq qalır, hər hansı batini əhəmiyyət daşımır.

Ona görə də bəzən olur ki, hansısa self-development və ya psixologiya, biznes və.s. qeyri-bədii kitabını oxuyanda, sənədli filmini izləyəndə, hansısa spikeri dinləyəndə və.s. bu tip rəylər səsləndiririk: “bu kitabda/filmdə əslində bilmədiyimiz heç nə yox idi, bildiyimiz şeyləri deyir, sadəcə maraqlı və fərqli tərzdə ifadə edir, fərqindəlik yaradır – danışılanları arasında bilmədiyim heç bir şey yoxdur, amma bu danışılanlar çox faydalı göründü mənə – fikirlər arıcıl şəkildə, daha yaxşı düzüldüyü üçün, daha maraqlı anlatdığı üçün, səbəb-nəticələri daha yaxşı əlaqələndirdiyi üçün …”

Deməli bəyəndiyimiz bu yazı/nitq bir növ beynimizdə mövcud olan hansısa passivləşmiş bilgiləri “refresh” etmişdir.

Continue reading “Əzbərçi iç düşmən”