E-Haci.net

Yanvar 29, 2022Yanvar 29, 2022

Sinqulyarlıq və ya niyə daha Mendeleyev, Bethoven, Nyutonlar yoxdur

Elm elm olalı (Elmi İnqilabdan sonrakı dövr – buna sonda qayıdacam) inqilablarla yox, kiçik addımlarla irəliləyir.
Bizə inqilab kimi təqdim edilən parlaq kəşflər, ixtiralar isə əslində “checkpoint” nöqtələridir, yəni biz qolu qapıya vuran adamı yadımızda saxlayırıq, yüksəldirik, qola qədər verilən pasları çox vaxt görməzdən gəlirik.

Ona görə də çox adam hesab edir ki,

– Eynşteyn dayanacaqda durub, keçən qatara baxarkən və nisbilik nəzəriyyəsini kəşf edib.
– Mendeleyev yuxuda Elementlərin Dövri Cədvəlini görüb səhər oyanıb və dəftərə köçürüb.
– Darvin təkamül nəzəriyyəsini bir səyahət nəticəsindən sıfırdan irəli sürüb və tanıdıb.

Əslində isə bunların heç biri belə olmayıb.

Yanvar 7, 2022Yanvar 7, 2022

Elm və subyektivlik

Elm nə qədər insani qərəz və yanılmalardan arındırılmağa çalışılsa da, burada insan amili hər zaman mövcuddur. Yəni elm obyektiv reallıqdan az və ya çox dərəcədə uzaq olur. Humanitar sahələrdən heç bəhs etmirəm, onların əksərinin ümumiyyətlə elm adlandırılması özü ayrı bir problemdir. 🙂

Texniki elmlər isə ilk baxışdan subyektivliyə yeri olmayan bir bütöv mexanizm kimi görünsə də, əslində orada da problemlər hər zaman olub və olacaq.
Əsas səbəblərdən biri də odur ki, hər bir elm sahəsi davam edən bir prosesdir, kamil və bütöv bir orqanizm deyil – loru desək, heç bir elm bitib başa çatmayıb – elə olsaydı, o halda bitmiş texniki elm yəqin ki ideal sayıla bilərdi. Davam edən proseslərdə isə qüsurların olması kiminsə onu düzəldəcəyi tarixə qədər qaçılmazdır.

Yanvar 5, 2022Yanvar 6, 2022

Sosial media öncəgörənləri – asimmetrik proqnozlar

Struktur baxımdan çox sadə məntiqə əsaslanan, amma buna baxmayaraq milyonlarla insanı çaşdıra bilən bir metod haqqında qısaca yazmaq istədim.

Asimmetrik proqnozlar – nədir bu asimmetrik və nədir bu proqnozlar.

Metod çox sadədir, əsasən fırıldağa, yalana meylli şəxslər tərəfindən istifadə edilsə də, əslində normal reputasiyalı şəxslər tərəfindən də təəssüf ki, istifadə edilir.

Mexanizm belədir:

İyul 1, 2021İyul 1, 2021

Gələcək barədə ağıllı proqnozlar

Gələcək barədə proqnozlar çox eşidirik, oxuyuruq – belə olacaq, uçan maşınlar olacaq, robotlar bizi idarə edəcək və.s.

Bu tip proqnozların ciddiyyəti varmı?

Əslində yoxdur. Yəni hər şey ola bilər əlbəttə – amma indi nələrisə hesablayıb proqnoz vermək ciddi bir şey deyil.

İstənilən riyazi formuladan da bilirik ki, uzun 100 hədli bir formula olsa, 100 dəyişən və ya əmsaldan təkcə birini bir vahid dəyişmək sağ tərəfdə alınan dəyəri yüz milyondan dəyişərək sıfır edə bilər. Yəni bu qədər həssas – kəpənək effekti kimi bir şey.

50 il sonra nə olacağı haqqında bugünə qədər əlimizdə olan bütün “əmsalları” və formulanı bilirik – və proqnoz da onun əsasında verilir.

Çatışmayan əmsal və hədlər isə növbəti illərdə olacaq. Yuxarıda da dediyimiz kimi, tək bir əmsal alınan qiyməti alt-üst etmək gücündədir. Bu gündən uzaq gələcəyə proqnoz vermək naməlum əmsalları təqribi bir qiymət verərək bütöv formulanın qiymətini hesablamaq kimi bir şeydir.

Avqust 4, 2020Avqust 4, 2020

Miletli Falesin sərvət qazanması

Bu barədə keçən yazımda qısa yazmışdım deyə indi ayrıca kiçik yazı şəklində paylaşıram.

Asimmetrik risklərə tarixdən ən yaxşı nümunələrdən biri, riyaziyyat dərsliklərimizdən də tanıdığımız Miletli Falesin(Thales of Miletus) nəql edilən macərasıdır. Bu əhvalat bizə Aristotelin yazılarından məlumdur.

Ətrafında onun kasıb olduğu üçün elminin və fəlsəsəfinin heç bir işə yaramadağını iddia edənlər varmış.

Fales də bir dəfə qərara gəlir ki, əksini onlara isbat etsin. Çünki kasıb həyat tərzi sürmək Falesin öz seçimi idi, əlacsızlığı deyildi. Qalırdı bunu isbat etmək.