sağlam düşüncə, elm, texnika üzrə şəxsi bloq
Interesting for me
Struktur baxımdan çox sadə məntiqə əsaslanan, amma buna baxmayaraq milyonlarla insanı çaşdıra bilən bir metod haqqında qısaca yazmaq istədim.
Asimmetrik proqnozlar – nədir bu asimmetrik və nədir bu proqnozlar.
Metod çox sadədir, əsasən fırıldağa, yalana meylli şəxslər tərəfindən istifadə edilsə də, əslində normal reputasiyalı şəxslər tərəfindən də təəssüf ki, istifadə edilir.
Mexanizm belədir:
Continue reading “Sosial media öncəgörənləri – asimmetrik proqnozlar”
Gələcək barədə proqnozlar çox eşidirik, oxuyuruq – belə olacaq, uçan maşınlar olacaq, robotlar bizi idarə edəcək və.s.
Bu tip proqnozların ciddiyyəti varmı?
Əslində yoxdur. Yəni hər şey ola bilər əlbəttə – amma indi nələrisə hesablayıb proqnoz vermək ciddi bir şey deyil.
İstənilən riyazi formuladan da bilirik ki, uzun 100 hədli bir formula olsa, 100 dəyişən və ya əmsaldan təkcə birini bir vahid dəyişmək sağ tərəfdə alınan dəyəri yüz milyondan dəyişərək sıfır edə bilər. Yəni bu qədər həssas – kəpənək effekti kimi bir şey.
50 il sonra nə olacağı haqqında bugünə qədər əlimizdə olan bütün “əmsalları” və formulanı bilirik – və proqnoz da onun əsasında verilir.
Çatışmayan əmsal və hədlər isə növbəti illərdə olacaq. Yuxarıda da dediyimiz kimi, tək bir əmsal alınan qiyməti alt-üst etmək gücündədir. Bu gündən uzaq gələcəyə proqnoz vermək naməlum əmsalları təqribi bir qiymət verərək bütöv formulanın qiymətini hesablamaq kimi bir şeydir.
Continue reading “Gələcək barədə ağıllı proqnozlar”
Bu barədə keçən yazımda qısa yazmışdım deyə indi ayrıca kiçik yazı şəklində paylaşıram.
Asimmetrik risklərə tarixdən ən yaxşı nümunələrdən biri, riyaziyyat dərsliklərimizdən də tanıdığımız Miletli Falesin(Thales of Miletus) nəql edilən macərasıdır. Bu əhvalat bizə Aristotelin yazılarından məlumdur.
Ətrafında onun kasıb olduğu üçün elminin və fəlsəsəfinin heç bir işə yaramadağını iddia edənlər varmış.
Fales də bir dəfə qərara gəlir ki, əksini onlara isbat etsin. Çünki kasıb həyat tərzi sürmək Falesin öz seçimi idi, əlacsızlığı deyildi. Qalırdı bunu isbat etmək.
Continue reading “Miletli Falesin sərvət qazanması”
Məktəb illərindən bəri özümün də dəfələrlə yaşadığım və əminəm ki, az qala hər kəsin yaşadığı maraqlı bir fenomen var – keçmişdəki tarixi hadisələrə baxıb hansısasa təəssüf, qəzəb hissi keçirmək.
Çoxdur belə hadisələr,
və.s.
Bunların hər birinə indidən boylanaraq keçmişə baxaraq hansısa hisslər keçirə bilirik.
Kaş ki… ilə başlayan o qədər cümlə qura bilərik ki.
– Kaş o vaxt ADR işğal edilməyəydi, indi daha firavan bir ölkədə yaşayardıq.
– Sovet olmasaydı indi daha yaxşı ölkə olardır.
– 37-ci ildə xalqımızın ən qaymaq təbəqəsini məhv etdilər. Yoxsa indi hər şey başqa cür olardı.
– Səhl ibn Sumbat o vaxt Babəki satmasaydı indi hər şey başqa cür ola bilərdi
və.s.
Bu fərziyyələrin bir çoxunun məntiqli olmasına şübhə etmirəm.
Amma gəlin, bir fikir eksperimenti edək, görək, biz bu fərqli ssenariləri doğurdan istəyə bilərikmi?
İndi fərz edək ki, sənə bir zaman maşınını idarə etmək səlahiyyəti verilib. Bu maşının keçmiş zamana qayıdıb məhz indi baxıb təəssüfləndiyin bir hadisəni dəyişmə gücün var. Müvafiq düyməyə sıxıb bunu etmək istədikdə isə qəflətən sənə aydın olur ki, keçmişdəki bu acı verən hadisəni tarixdən çıxarıb, daha yaxşı ssenariyə səbəb olmaqla bərabər sən həm də özünü yox etmiş olursan.
Yəni, sən, bütün ağrısı ilə acısı ilə, faciəsi və səhvləri ilə olan bir tarixin ssenarisinin gətirdiyi təsadüflər zəncirinin bəhrəsisən. Keçmişdəki istənilən kiçik mikro(kəpənək effekti) və ya makro dəyişiklik sənin dünyaya gəlməmən demək olacaq. Yəni yenilənmiş dünyada sən olmayacaqsan.
Tutaq ki, sən 1990-cı ildə dünyaya gəlmisən – ata və ananın, nənə və babalarının harada və zaman dünyaya gəlməsi, bir-biri ilə hansı şərtlərin nəticəsində tanış olması, evlənməsi və.s. kimi ardıcıllığı düşün – görəcəksən bu yalnız və yalnız keçmişin məhz indiki keçmiş olması halında mümkün olacaqdı. Yəni, məsələn, Sovet qurulmasaydı, indi sən fərd olaraq dünyada yox idin.
Çünki sənin dünyaya gəlmə ssenarində sovetin qurulmasının gətirdiyi hadisələr və şərtlər zənciri rol oynayır. (bu, fikri eksperimentdir deyə, “keçmişi dəyişsək paralel bir gələcək yaranar, indiki ssenari heç bir halda dəyişməz” kimi fərziyyələrə bu məsələmizdə yer vermirəm)
Maraqlıdır, belə olan halda nə qədərimiz tarixdə keçmişə qayıdıb bizi mənəvi əzab verən keçmiş bir xalq faciəmizi dəyişib daha yaxşı ssenari ilə davam etməyə razılıq verər?
Yadımdadır, təxminən 9 il əvvəl ilk dəfə layihələrimizdən birinə online ödəmə imkanı qoşduğumda istifadəçilərdən gələn suallar, məlumatsızlıq və.s. gördükdə düşünərdim ki, görən neçə il çəkəcək ki, insanlar tam nəqd ödənişmiş kimi rahatlıqla online ödənişlər edə biləcəklər. O zamanlar plastik kartı olanların sayı (əsasən əmək haqqı kartları) elə də az olmasa da, bundan online ödənişlərdə istifadə sayı çox aşağı idi.
Aradan 9 il keçdi , çox şey dəyişdi. Əlbəttə, yenə də qaneedici deyil. Nəqdsiz ödənişlərin ümumi ödənişlərdəki payı hələ də çox aşağıdır.
Nəqdsiz ödənişlərin artmasında iki tərəf xüsusi maraqlıdır. Dövlət – daha rahat vergi nəzarəti edə bilmək üçün. Elektron ticarət və xidmətlərlə məşğul olan sahibkar – fiziki ziyarət olmadan müştərilərdən ödənişi qəbul edə bilmək üçün.
Elə buna görə də yəqin ki, çoxunuzun da bildiyi kimi, bir neçə ay əvvəl Mərkəzi Bank stimullaşdırıcı lotereya keçirirdi, belə ki, 5 azn-dən çox nəqdsiz ödəniş edən istifadəçi bir pay lotereya şansı bileti qazanmış olurdu, sonda bu tranzaksiyalar arasında lotereya keçirib qalibləri elan edirdilər. Hədiyyə 50 azn, qalib sayı 3*600=1800.
Məlumatlar publik-dir deyə bu məlumatlar üzərində kiçik bir analiz edib paylaşmaq qərarına gəldim.
Continue reading “Yerli Banklarda Plastik Kart Statistikası”